Aanwijzingen van rijksmonumenten door de jaren heen
Sinds 1961 kunnen gebouwen, terreinen en objecten in Nederland de status van rijksmonument krijgen. Daarmee wordt vastgelegd dat ze van nationaal belang zijn en bescherming verdienen. In het Rijksmonumentenregister zijn al deze aanwijzingen vastgelegd en actueel te raadplegen.
In deze data story zie je hoe het aanwijzen van monumenten zich sinds de jaren zestig heeft ontwikkeld. We kijken naar drie vragen: wanneer zijn monumenten aangewezen, welke soorten waren dat en waar gebeurde dit?
Door die geschiedenis in beeld te brengen, ontstaat inzicht in de opbouw van het huidige rijksmonumentenbestand. Je ziet zo niet alleen de groei door de tijd heen, maar ook de pieken en verschuivingen in aandacht voor bepaalde typen monumenten.
Wat lees je in deze data story?
Actuele stand gebouwde en aangelegde rijksmonumenten
Hier zie je de actuele aantallen gebouwde en aangelegde rijksmonumenten, inclusief complexen.
Wanneer zijn rijksmonumenten aangewezen?
Het aanwijzen van rijksmonumenten begon in 1961. Sindsdien zijn er jaarlijks nieuwe monumenten aan het register toegevoegd. Het aantal aanwijzingen verschilt sterk per periode, met twee duidelijke pieken:
- Piek 1 (1961–1973): de eerste grote golf van aanwijzingen, kort na de start van het register.
- Piek 2 (1997–2002): een tweede concentratie van aanwijzingen, verspreid over enkele jaren.
Na 2010 nam het aantal aanwijzingen sterk af. In de grafiek is naast de jaarlijkse aantallen ook de cumulatieve groei van het totaal aantal rijksmonumenten zichtbaar.
Wat voor soort monumenten zijn aangewezen?
In het register zijn rijksmonumenten ingedeeld naar hun oorspronkelijke functie. Er zijn hoofdcategorieën (zoals woningen of religieuze gebouwen) en meer specifieke subcategorieën (zoals kerken of kastelen).
4.1 Hoofdcategorieën
De grootste groep rijksmonumenten bestaat uit woningen en woningbouwcomplexen. Ook boerderijen, molens en bedrijven en kastelen, landhuizen en parken zijn omvangrijke categorieën. Daarnaast vormen religieuze gebouwen een aanzienlijk deel.
4.2 Hoofdcategorieën door de tijd heen
Het aandeel van de hoofdcategorieën veranderde door de tijd heen. Sommige categorieën waren vooral in de beginjaren sterk vertegenwoordigd, terwijl andere juist later meer aandacht kregen.
Aantal monumenten per inschrijvingsjaar van een hoofdcategorie
Selecteer een hoofdcategorie om te zien hoeveel monumenten er per jaar zijn aangewezen.
Subcategorieën binnen een hoofdcategorie (per periode)
Kies hoofdcategorie en jaren (1961–2026) en klik op ‘Run query’.
Waar zijn rijksmonumenten aangewezen?
Het aanwijzen van rijksmonumenten verschilt per regio. In sommige provincies en gemeenten zijn duidelijke concentraties zichtbaar, terwijl andere gebieden veel minder vaak voorkomen.
5.1 Provinciaal niveau
Op provinciaal niveau zijn de aanwijzingen ongelijk verdeeld. Tijdens de eerste piek (1961–1973) lag de nadruk vooral op Noord- en Zuid-Holland. In de tweede piek (1997–2002) verschoof een deel van de aanwijzingen naar andere provincies.
Met de kaart kun je per provincie bekijken welke monumenten in een bepaalde periode zijn aangewezen.
5.2 Gemeentelijk niveau
Een groot deel van de aanwijzingen concentreert zich in enkele steden. Vooral Amsterdam springt eruit, gevolgd door steden als Utrecht, Leiden en Maastricht.
Kaart van aangewezen rijksmonumenten per gemeente
Tot slot
Deze data story liet zien wanneer rijksmonumenten zijn aangewezen, welke soorten dat zijn en waar die aanwijzingen plaatsvonden. Samen schetsen de cijfers en kaarten de opbouw en ontwikkeling van het Nederlandse rijksmonumentenbestand sinds de jaren zestig.
Omdat het register dagelijks wordt bijgewerkt, veranderen de aantallen en verdelingen in de loop van de tijd. Daarmee blijft dit verhaal dynamisch: elke nieuwe aanwijzing voegt een stukje toe aan de geschiedenis.
Wil je zelf meer weten? Verken dan de Rijksmonumentenregister of raadpleeg de Erfgoedmonitor voor aanvullende inzichten.
Disclaimer
Lees de disclaimer
Let op
Er kunnen geen rechten worden ontleend aan de weergegeven resultaten. De verstrekte informatie is uitsluitend bedoeld voor informatieve doeleinden en biedt geen garantie op volledigheid, juistheid of actualiteit.
- Titel
- Aangewezen rijksmonumenten
- Beschrijving
- Deze story bevat data over rijksmonumenten.
- Publisher
- Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)
- Licentie
- Open Data Commons Attribution License
- Dataset(s)
- Datum created
- Datum modified
- Data status
- Dynamisch – dagelijkse update
- Story status
- In bewerking – wordt regelmatig aangevuld met nieuwe data
Bronnen
- Dataset: Cultuurhistorische Objecten (CHO) – Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
- Data story gepubliceerd op: 29 september 2025. Gebasseerd op een eerdere story van Marije Timmermans mei 2023
- Auteur: Marije Timmermans, Joop Vanderheiden