Aanwijzingen van rijksmonumenten door de jaren heen
Sinds 1961 worden objecten in Nederland officieel aangewezen als rijksmonument. Deze aanwijzing bepaalt dat een gebouw, terrein of object van nationaal belang is en bescherming verdient. Het rijksmonumentenregister geeft een overzicht van al deze aanwijzingen door de tijd heen.
Deze data story laat zien hoe het aanwijzen van monumenten zich sinds de jaren zestig heeft ontwikkeld. We kijken naar wanneer monumenten zijn aangewezen, welke soorten monumenten dit waren en waar in Nederland dit gebeurde.
Het doel van deze data story is inzicht te geven in de opbouw van het huidige rijksmonumentenbestand door terug te kijken naar de geschiedenis van de aanwijzingen. Zo wordt duidelijk welke pieken en thematische verschuivingen er in de loop van de tijd hebben plaatsgevonden.
Wat vind je in deze story?
Wanneer zijn rijksmonumenten aangewezen?
Het aanwijzen van rijksmonumenten begon in 1961. Sindsdien zijn er jaarlijks nieuwe monumenten aan het register toegevoegd. Het aantal aanwijzingen verschilt sterk per periode. Twee duidelijke pieken vallen op:
- Piek 1 (1961–1973): de eerste grote golf van aanwijzingen, kort na de start van het register.
- Piek 2 (1997–2002): een tweede concentratie van aanwijzingen, verspreid over enkele jaren.
Na 2010 nam het aantal aanwijzingen sterk af.
Wat voor soort monumenten zijn aangewezen?
Rijksmonumenten worden in het register ingedeeld naar hun oorspronkelijke functie. Hierbij onderscheiden we hoofdcategorieën (zoals woningen of religieuze gebouwen) en subcategorieën (zoals kerken of kastelen).
4.1 Hoofdcategorieën
De meeste rijksmonumenten vallen onder de hoofdcategorie woningen en woningbouwcomplexen. Andere grote groepen zijn boerderijen, molens en bedrijven en kastelen, landhuizen en parken. Religieuze gebouwen vormen eveneens een aanzienlijk deel.
4.2 Hoofdcategorieën door de tijd heen
Het aandeel van de verschillende hoofdcategorieën is niet constant gebleven. Sommige categorieën waren vooral in de beginjaren sterk vertegenwoordigd, terwijl andere groepen later meer aandacht kregen.
4.3 Subcategorieën binnen een hoofdcategorie
Binnen een hoofdcategorie zijn monumenten verder verdeeld in subcategorieën. Onder kastelen, landhuizen en parken vallen bijvoorbeeld tuinen, koetshuizen en bijgebouwen. Deze verdeling kan per periode verschillen.
Waar zijn rijksmonumenten aangewezen?
Het aanwijzen van rijksmonumenten verschilt per regio. Sommige provincies en gemeenten kennen duidelijke concentraties, terwijl andere gebieden minder vaak zijn vertegenwoordigd.
5.1 Provinciaal niveau
Op provinciaal niveau zijn de aanwijzingen ongelijk verdeeld. In de eerste piek (1961–1973) werden in met name Noord- en Zuid-Holland veel monumenten aangewezen. Tijdens de tweede piek (1997–2002) verschoven de aantallen deels naar andere provincies.
Daarnaast is het mogelijk om op een kaart per provincie te zien welke monumenten in een bepaalde periode zijn aangewezen. Monumenten in de top-20 gemeenten zijn hier buiten gelaten.
5.2 Gemeentelijk niveau
Een groot aantal aanwijzingen concentreert zich in enkele steden. Vooral Amsterdam, maar ook steden als Utrecht, Leiden en Maastricht, kenden veel rijksmonument-aanwijzingen.
Op een kaart zijn de aangewezen monumenten binnen een geselecteerde gemeente zichtbaar, voor een gekozen periode.
5.3 Rijksmonumentale kerken
Een aparte groep binnen de aanwijzingen vormen de gebedshuizen. Deze religieuze gebouwen zijn te onderscheiden naar stroming en denominatie.
Disclaimer
Lees de disclaimer
Let op
U kunt aan de getoonde resultaten geen rechten ontlenen. De informatie is bedoeld om te informeren en biedt geen garantie op volledigheid, juistheid of actualiteit.
Bronnen
- Dataset: Cultuurhistorische Objecten (CHO) – Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
- Data story gepubliceerd op: 3 mei 2023
- Auteur: Marije Timmermans